De Jeker ontspringt in Lens- Saint- Remy en Abolens (gemeente Hannut) op een hoogte van 160 meter boven de zeespiegel. Ze komt het Vlaamse Gewest binnen in Lauw en na 16.5 km Tongers grondgebied stroomt ze in Glons terug over Waalse bodem. In Kanne wordt de Jeker weer Vlaams, stroomt in een sifon onder het Albertkanaal en mondt in het Nederlandse Maastricht uit in de Maas. De Jeker is ongeveer 56 km lang en het gemiddelde verval bedraagt 1.4 meter per kilometer.

De Jeker voert normaal een paar m3 per seconde af en kan ook moeiteloos 10 m3 per seconde aan . Maar bij lange en hevige neerslag kreeg Lauw sinds 1945 al 8 keer te maken met ongewenste overstromingen, met als gevolg grote materiële schade maar vooral veel menselijk leed. Niemand zal de nacht van zondag 13 op 14 september 1998 vergeten met extreme neerslag van 150 liter per m2 en een resulterend onmeetbaar afvoerdebiet dat één keer om de paar honderd jaar voorkomt. Dat hopen wij althans.

De kwaliteit van het jekerwater in Lauw is zeer slecht. Een evenwichtig ecologisch leven is onmogelijk omwille van het zeer lage zuurstofgehalte, het veel te hoog ammoniumgehalte, de stijgende concentraties aan zware metalen en vooral de 28 verschillende soorten pesticiden die de bevoegde diensten erin vinden. Iedere Lauwenaar die tot in de zestiger jaren in de Jeker viste op stekelbaarsjes en leerde zwemmen aan de Dalemolen kan getuigen dat het inderdaad "vroeger beter was".

De Jeker als waterloop 1° categorie wordt in Lauw beheerd en onderhouden door het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, afdeling Water met als Limburgs adres Koningin Astridlaan 50 te 3500 Hasselt. Leidend ambtenaar is ingenieur Vanderwaeren met zijn adjunct Decat. Deze afdeling gaf overigens een prachtige Jeker-brochure uit: spijtig genoeg laat herdruk op zich wachten. Zie www.vlaanderen.be en www.waterinfo.be.

Een belangrijk deel van de Jekervallei is ingedeeld in het VEN ( Vlaams ecologisch netwerk) wat duidelijk de ambitie weergeeft om van de Jekervallei een ecologisch waardevol gebied te maken. Beheer gebeurt door de afdeling Natuur, zelfde adres als hierboven. Leidend ambtenaar is Filiep Cardoen en natuurwachter J.Otten is verantwoordelijk voor  het beheer van o.a. de Jekervallei in Lauw. Deze afdeling zal binnenkort het beheersplan voor onze gemeente langs deze weg verduidelijken. Zie www.vlaanderen.be en www.natuur.be.

Versteende Jeker 

Probleem 1- Honderden jaren geleden waren er praktisch geen woningen of boerderijen langs de Jeker. Deze bevonden zich hogerop en de beemden langs de Jeker waren vrij voor waterwinning en drenkplaats voor de dieren. En soms een smidse om de dieren te "pedicuren" na hun bad. Voor de landbouw waren ze verder waardeloos en voor bewoning ongeschikt. De huidige betaalbare technieken van funderingen en waterbeheersing bestonden toen niet. Om economische redenen werd er dan toch in de loop van de jaren dichter en dichter bij de oever gebouwd. Bij een hogere vraag naar woningen kon men bezwaarlijk kostbare landbouwgrond inpalmen, grond die overigens te ver van de Jeker lag. Dit leidde tot lintbebouwing, goed gekend in vele jekerdorpen en dat leidde tot een "versteende" Jeker met een verkleinde bedding in de breedte tot gevolg.

Oplossing 1- De bestaande woningen blijven er uiteraard. De bruggen in de Brugstraat en in het dorp belemmerden de afvoer,  niet alleen omdat ze te klein waren, maar door de hoeveelheid slib die door de lage stroomsnelheid neerslaat. Ze werden dus een paar jaar geleden vervangen door twee nieuwe bruggen, beiden zes meter breed en twee meter hoog. Het is uiteraard niet nuttig bruggen te maken met een grotere doortocht dan de rest van het traject.

Probleem 2 - Lauw had wel molens: was dit een eerste vorm van industriële vervuiling? Het graan dat werd gewonnen op de zeer vruchtbare haspengouwse akkers moest gemalen worden. Watermolens waren de evidente keuze  omwille van de aanwezigheid van de Jeker en omdat de jekervallei in Lauw wel zeer slecht gelegen is voor windmolens. Aktieve molens hebben altijd een overloop of bypass gehad. Deze bypass dient als veiligheid. Als bij stevige regenval
- de molenaar afwezig is en de stuw gesloten;
-  zwerfvuil of meegesleurde takken en bomen de stroming blokkeren;
- een menselijke fout gebeurt;
- een technisch defect de stuw gesloten houdt
dan kan het water langs de molen heen lopen in een nieuwe aparte bedding waarvan de bodem even hoog  is als het pegelpeil, dit is de hoogte die de molenaar nodig heeft om te malen. De Hoogmolen en de Dalemolen vormen geen probleem want daar wordt niet gemalen en daar is geen opstuwing of sectievermindering.  Een ander geval was de Ruttermolen ( bezoek www.ruttermolen.be ).
Oplossing 2 - Deze was eigendom van de Belgische Staat maar de nieuwe eigenaar Mark Vanherf  was dadelijk overtuigd en een zeer brede  bypass werd op de linkeroever afgegraven. De molenaar zorgt tevens voor onderhoud en instandhouding. Sinds de aanleg heeft deze overloop talloze keren perfect gefunctioneerd.

Slib

Sommige burgers met wel weinig burgerzin kieperen er hun huisvuil in en het vloeibare huishoudelijk afval eindigt structureel in de Jeker.
Om landbouw in de huidige context economisch leefbaar te houden zijn teelten nodig en materieel die erosie van de akkers teweegbrengt: er spoelen tot honderden kilo aarde per hectare en per jaar weg.
Dit leidt weer tot een bodemlaag in de Jeker die bestaat uit slib en sedimenten van leem: verkleining van de bedding door verkleining van de hoogte is het gevolg.
Oplossing(en)
- Een meer verantwoordelijk gedrag en grotere burgerzin van huishoudens, landbouw en de agro-industrie kan vervuilen voorkomen. Een combinatie van meer voorlichting en repressief optreden kan hierbij helpen.
- Gescheiden riolering wordt aangelegd: het vloeibare huishoudelijk afval wordt apart opgevangen en wordt geleid naar het reservoir in de Schutterijstraat vanwaar het voor verdere bewerking gepompt wordt naar het RWZI zuiveringsstation in Mal. Deze werken zorgen voor grote controverse in Lauw maar in het bestek van dit artikel zal daarover niet uitgeweid worden.

- De afdeling Water ruimde de bedding tussen de twee bruggen.  Omwille van de slechte kwaliteit van dat slib was dit een zeer kostelijke zaak.

Wanneer nu de regen terechtkomt in beemden of opgeruwde akkers wordt het water daarin vastgehouden en vertraagd afgevoerd. Maar op minder of totaal niet doorlaatbare  verharde wegen,  akkers en ruilverkavelingwegen wordt dezelfde hoeveelheid water veel vlugger aangeboden aan de Jeker en deze piekbelasting leidt alweer tot problemen. Dit fenomeen is maar al te goed gekend in Lauw: de Zouw.

-  Nieuwe woningen worden uitgerust met regenwatertanks die de eerste uren regenval kunnen stockeren. Dat dit regenwater nog nuttig kan gebruikt worden voor allerlei huishoudelijke karweien is mooi meegenomen.
- De boeren worden door hun beroepsorganisaties vakkundig ingelicht over de verschillende projecten die meestal door een systeem van  subsidies gepromoot worden ( o.a erosiebestrijding).
- Wachtbekkens aanleggen. De meeste lauwenaren kennen het systeem dat al gebruikt werd op de Ezelsbeek in Rutten. Bij hevige regenval wordt uit het bekken een hoeveelheid water gelaten die de bestaande rivierbedding zonder overstroming aankan. De rest van het aanbod aan water wordt opgeslagen, "wacht"  in het wachtbekken  tot de regen stopt. Het is duidelijk dat de grootte van het wachtbekken en de uitstroomsnelheid het resultaat zijn van vele ingewikkelde berekeningen. De bouw van zo een wachtbekken in de Herstappelstraat ( probleem van water uit de Zouw) is aanbesteed en wacht op uitvoering. Het wachtbekken in de Jeker in de wouteringenbeemden aan "Petit zijn breugske" is ter studie maar een en ander zal nog een paar jaar duren. Het weze duidelijk dat na aanleg van deze bekkens bij een uitloopsnelheid van 10 m3/sec de kans op verdere overstromingen bijna te verwaarlozen is.

Waterafvoer uit Herstappe.

Het ruilverkavelingcomité besliste jaren geleden het regenwater van Herstappe via de Luikerstraat Lauw binnen te brengen en dan in de Jeker te lozen. Een paar spectaculaire voorvallen met spijtig genoeg weer schade en leed in overvloed waren het gevolg. Het afvoeren van water uit een hoog en droog gelegen dorp naar Lauw dat al voldoende geplaagd is met waterproblemen kan men op zijn minst ongelukkig te noemen. Vooral omdat alternatieve oplossingen evident waren.
Oplossing - In de inspectieput van deze leiding in de Luikerstraat naast de gewestweg N614    ( hoeise of groene of kleine Katsei) werd een smoorklep geïnstalleerd. De waterafvoer wordt door deze klep beperkt tot hoeveelheden die Lauw aankan, een beetje te vergelijken met de werking van een wachtbekken. Regelmatige inspectie en onderhoud van deze klep gebeurt door  het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, afdeling Wegen Limburg met adres Distrikt Tongeren ( 714 ), Overhaemlaan 28 te 3700 Tongeren.

Riolering Nullenaeren - Hoogbroek

De waterafvoer van beide straten gebeurde met een rioolpijp die iets boven het normale waterpeil uitkwam van de Jeker, op een goede honderd meter stroomopwaarts van de brug in de Brugstraat.
Door het opstuwen van het water tegen de oude brug liep het jekerwater doorheen de rioolpijp  terug naar de Nullenaren. Deze straat had het genoegen het eerst van Lauw te overstromen. De Stad Tongeren installeerde in deze pijp een terugslagklep zodat het opstuwende jekerwater niet naar de Nullenaeren terug kan stromen en de technische dienst van de stad zorgt voor het onderhoud.

                                                              Slotwoord

Lauw is voor een groot deel VEN, natuurgebied, waterwinningsgebied. Voorwaar een belangrijke opdracht voor een klein dorp waar we als hechte gemeenschap willen overleven. Integraal waterbeheer dus: wij willen onze verantwoordelijkheid opnemen. Een grondig inzicht is wenselijk om de juiste beslissingen te nemen. Maar overleg met de inwoners is ook nodig. Met als doel een oplossing in respect voor mens én natuur.